Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu – muzeum utworzone w 1947 staraniem byłych więźniów KL Auschwitz w celu zachowania „po wsze czasy”
pozostałości po byłym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady
Auschwitz-Birkenau.
Na Muzeum składają się głównie dwie wielkie części
byłego kompleksu obozowego: Auschwitz I Stammlager i Auschwitz II Birkenau,
wraz z ponad 150 obiektami budowlanymi, około 300 ruinami, autentycznymi
drogami, rampą, ogrodzeniami, a także archiwalia, które przetrwały ewakuację
obozu oraz zbiór ponad stu tysięcy obiektów ruchomych (m.in. walizki, buty i
przedmioty codziennego użytku, pasiaki i przedmioty więźniarskie, a także
przedmioty pochodzenia esesmańskiego).
Na terenie Muzeum zainstalowana jest stała wystawa
główna oraz kilkanaście tzw. wystaw narodowych, zorganizowanych przez państwa
upamiętniające ofiary-swoich obywateli. W chwili obecnej trwają prace nad
zmianą scenariusza wystawy głównej oraz niektórych wystaw narodowych.
Organizowane są także wystawy czasowe.
Muzeum jest jednostką bezpośrednio podporządkowaną Ministrowi Kultury i Dziedzictwa
Narodowego, jednakże jego działalność jest wynikiem szeroko
zakrojonego konsensusu międzynarodowego. W tym celu, w roku 1990 powołano
Międzynarodową Radę Muzeum przy Ministrze Kultury, która została zastąpiona w
roku 2000
przez Międzynarodową Radę Oświęcimską
przy Premierze RP. Obydwu Radom przewodniczył Władysław Bartoszewski. Rady te powołano
dla opiniowania różnych zagadnień związanych z pracami Muzeum i zachowaniem
Miejsca Pamięci, a także – w miarę potrzeby – z innymi obozami, pozostałymi po
wojnie na terenach Polski.
Wśród głównych działań Muzeum znajduje się konserwacja
zabytków i terenów (blisko 200 ha) byłego obozu. Utworzony został specjalny fundusz, mający zapewnić finansowanie
długofalowego programu konserwatorskiego Miejsca Pamięci, na który to cel od
lat brakowało środków. Pierwszym etapem w sprawie było wystosowanie specjalnego
listu do kilkudziesięciu szefów rządów, m.in. do przywódców Unii
Europejskiej przez premiera Donalda Tuska
oraz apel ministra Radosława Sikorskiego na forum Wspólnoty. W celu obsługi tego funduszu,
Władysław Bartoszewski powołał Fundację Auschwitz-Birkenau.
Drugą istotną płaszczyzną działań jest edukacja.
Podczas obchodów 60. rocznicy wyzwolenia powołano w ramach muzeum Międzynarodowe
Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście. Prócz tego, Muzeum
prowadzi działalność m.in. naukową, wydawniczą, badawczą i upamiętniającą.
Każdego roku, 27 stycznia obchodzony jest jako dzień
wyzwolenia KL Auschwitz. Tego dnia mają miejsce największe obchody
upamiętniające ofiary obozu. Data ta została w 2005 przyjęta przez
Zgromadzenie Ogólne ONZ, jako „Międzynarodowy
Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu”. Ponadto odbywają się w ciągu
roku inne wydarzenia upamiętniające (np. Marsze Żywych).
Muzeum jest pierwszoplanowym partnerem dla wielu
instytucji na całym świecie zajmujących się historią Holocaustu i obozów koncentracyjnych, przede
wszystkim izraelskiego
instytutu Jad Waszem
w Jerozolimie
i amerykańskiego United States Holocaust Memorial
Museum w Waszyngtonie.
